ЕР ОСТИДАГИ МУЪЖИЗА.

   Кухна тарихга эга кадимий Косон шахрининг кок марказида, сўлим сой сохилида, Жомеъ масжидининг рупарасида ер остида жойлашган хаммом борлигини купчилик яхши билмайди.
   Мана икки ярим асрдан купрок вактдан буён ушбу хаммом халк хизматида. Мазкур ноёб иншоот тозалик, покланиш макони бўлибгина колмасдан, узининг шифобахшлиги билан хам бошка хаммомлардан фарк килади.
   Унинг шифобахшлиги узига хос меъморий услубда курилганлиги билан богликдир. Зеро, ушбу хаммомнинг бугхона, иссик хонаси, ювиниш хоналари, иссик сув козонлари хам ер остида жойлашган. Ер юзасида эса иншоотнинг тўрт гумбази ва тутун чикиш йўллари кузга ташланади, холос. Унинг булимларини, айникса иситиш йулларини куздан кечираркансиз, аждодларимизнинг накадар чукур меъморий билимга эга булганликлари, мураккаб мухандислик ва меъморий муаммолар ечимини узига хос оддийлик билан топганликларининг гувохи буласиз.
   Айни пайтда бундай мураккаб иншоот икки ярим асрдан буён хеч кандай таъмирланмасдан хизмат килиб келаётганлиги бизни хайратга солади.
   Ўтхона хаммомнинг жанубий кисмида, бинонинг остида жойлашган булиб, ёкилган олов 41 та асосий ер ости мурилари (туннель) оркали 15-20 метр узокда жойлашган асосий муридан чикиб кетади.
   Хаммом ер остида жойлашганлиги туфайли унинг битта кириш зшигидан ташкари бошка бирорта на эшик ёки деразаси йўк. Хуш, ёруглик каердан тушади, деган савол купчиликни кизиктириши табиий. Ёруглик ер устига чикиб турган гумбазларнинг уртасида жойлашган доирасимон равзанадан тушиб туради ва тўрт томонга тенг таркалади. Табиийки, равзаналар ойна билан тўсилган. 250 йилдан кўпрок вактдан буен хаммомнинг гумбазлари ташкаридан бўладиган таъсир-ёмгир, кор ва ичкаридан урадиган буг ва иссик нам хавога бардош бериб келаётганлигининг сири нимада эканлиги хам уйлантиради кишини. Афсус, бу масала мутахассислар томонидан хали ўрганилмаган.
   Ер ости хаммомининг качон ва ким томонидан курилганлиги хакида аник ёзма маълумотлар хозирча мавжуд эмас. Лекин айрим таркок хабарлар ва халк ўртасида сакланиб келаётган баъзи ривоятларга асосланиб, ушбу иншоот "Жомеъ" масжиди билан бир замонда курилган, деган тахмин килиш мумкин.
   Хаммом кадимий меъморчилик услубида курилган бўлиб, кам ёкилги сарфланган холда иситишга мулжалланган. Асосий ёкилги сифатида кучаларни супуриб тупланган хазон ва хашаклардан фойдаланилган. Айтишларича, бир марта яхшилаб киздирилган ушбу хаммом уз иссиклигини бир хафта давомида саклаб турган. Ўтган асрнинг 30-йиллари ўрталарида Косонсойга келган бир гурух хорижлик кадимшунослар (Австриядан) хаммомнинг иситиш йўлларини текшириб кўриш жараёнида унинг ўтхонасини бузиб куйишади. Натижада, хаммом узининг кам ёкилги сар-флаб иситиш хусусиятини йукотади.
   Ўзбекистон Республикасининг халкаро "Олтин мерос" жамгармаси тасарруфига ўтган ушбу тарихий обидани эндиликда кенг куламда таъмирлаш ва ободонлаштириш, умрини узайтириш, уни келажак ав-лодлар учун саклаб колиш фукаролик бурчимиздир.


«Наманган хакикати»
Абдулвохидхон НУРИДДИНОВ,
журналист-тарихшунос.


Сайт управляется системой uCoz